Przedstawiamy uwagi Polskiego Alarmu Smogowego do projektu Planu Społeczno-Klimatycznego (PSK). To kluczowy dokument programujący wydatkowanie 15 mld EUR na walkę z ubóstwem energetycznym i transportowym.
Plan Społeczno-Klimatyczny jest niezbędnym narzędziem polityki publicznej służącym łagodzeniu skutków transformacji energetycznej i klimatycznej, szczególnie dla gospodarstw domowych oraz społeczności najbardziej narażonych na ubóstwo energetyczne i wykluczenie transportowe. Działania przewidziane w Planie, którego budżet na lata 2026-2023 to 15 miliardów Euro, mają na celu m.in. łagodzenie skutków związanych z wejściem w życie systemu opłat za emisję CO2 – ETS2. Główną grupą docelową w sektorze budynków są osoby zagrożone ubóstwem energetycznym. 30 czerwca 2025 r. zakończyły się konsultacje publiczne planu. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z uwagami Polskiego Alarmu Smogowego.
Zakres i skala działań przewidzianych w Planie Społeczno-Klimatycznym są niewystarczające w stosunku do realnych potrzeb transformacji energetycznej budynków, szczególnie dla osób zagrożonych ubóstwem energetycznym. Wsparcie obejmie jedynie ułamek potencjalnych beneficjentów, m.in. tylko 140 tys. z 2,5 mln gospodarstw domowych w programie „Czyste Powietrze” oraz marginalną liczbę budynków komunalnych i przedsiębiorstw. W związku z tym postulowane jest przeznaczenie na działania przewidziane w PSK całości wpływów z systemu ETS2, a nie jedynie ustawowego minimum.
W części inwestycyjnej PSK należy uwzględnić wsparcie dla wymiany źródeł ciepła na węgiel w budynkach wielorodzinnych, wraz z podstawowymi modernizacjami mieszkań, takimi jak wymiana stolarki czy instalacja wentylacji. Proponuje się realizację tego poprzez rozszerzenie i reformę programu „Ciepłe Mieszkanie”, we współpracy z samorządami, szczególnie w gminach o dużym udziale tego typu zasobu mieszkaniowego. Obecnie ponad 1 mln mieszkań w budownictwie wielorodzinnym korzysta z pieców i kotłów na paliwa stałe, co naraża ich mieszkańców – często osoby ubogie – na rosnące koszty ogrzewania w związku z ETS2. Brak dedykowanego wsparcia inwestycyjnego dla tej grupy oznacza pogłębienie ubóstwa energetycznego, dlatego ich uwzględnienie w PSK jest konieczne.
Co do wsparcia bezpośredniego (zasiłków) to uważamy, że należy bezwzględnie zrezygnować z kryterium wiekowego. Osoby zagrożone ubóstwem energetycznym lub jego doświadczające znajdują się w różnych grupach wiekowych. Zastosowanie tego kryterium jest niesprawiedliwe i wyklucza takie grupy jak choćby rodziny wielodzietne czy osoby niepełnosprawne. Ponadto, należy doprecyzować kryterium zamieszkiwania w budynku posiadającym indywidulane lub lokalne źródło ciepła zasilane paliwami kopalnymi, tak aby wsparcie było udzielane zarówno osobom zamieszkującym budynki jednorodzinne jak i wielorodzinne (mieszkania ogrzewane paliwami kopalnymi). Wnioskujemy również o wprowadzenie obowiązkowej weryfikacji źródła ciepła na paliwa kopalne w CEEB poprzez kontrole przeprowadzane przez uprawnione osoby, które potwierdzą zarówno istnienie, jak i faktyczne użytkowanie takiego źródła. Dane z kontroli powinny być wpisywane do CEEB, aby uniknąć nadużyć, jakie miały miejsce przy dodatku węglowym w 2022 roku, gdy wiele deklaracji było nieprawdziwych. Ponadto do beneficjentów dodatków powinni regularnie docierać pracownicy OPS z ofertą wsparcia inwestycyjnego i informacją, że dodatek ma charakter czasowy i degresywny. Takie działanie zwiększy wiarygodność systemu i zmotywuje mieszkańców do inwestycji w nowe, niskoemisyjne źródła ciepła.
Włączenie pracowników pomocy społecznej do działań na rzecz zmniejszania ubóstwa energetycznego jest działaniem bardzo pożądanym. Oprócz jednorazowych szkoleń, pracownicy ośrodków pomocy społecznej powinni mieć zapewnione stałe wsparcie merytoryczne, dostosowane do zmieniających się przepisów i programów. W tym celu rekomenduje się powołanie zespołu wsparcia przy Ministerstwie Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej, który dostarczałby aktualne materiały, prowadził webinary i odpowiadał na bieżące pytania.
Zamiast tworzyć nową, odrębną sieć doradców w ramach PSK, pomoc powinna zostać skoordynowana z już istniejącymi strukturami, takimi jak ekodoradcy, operatorzy programu „Czyste Powietrze” i doradcy energetyczni WFOŚiGW. Sieć finansowana w ramach PSK powinna mieć charakter ponadgminny i składać się z technicznych specjalistów – audytorów energetycznych – wspierających lokalnych doradców w realizacji konkretnych inwestycji. Taki model uzupełniłby luki kompetencyjne, które są obecnie widoczne na poziomie gmin, bez dublowania istniejących ról. Obecny plan zatrudnienia 162 doradców objąłby mniej niż 7% gmin, dlatego lepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie mobilnej, wyspecjalizowanej kadry technicznej dostępnej dla wszystkich gminnych doradców.
Pełna treść uwagi Polskiego Alarmu Smogowego do projektu Planu Społeczno-Klimatycznego dostępna jest tutaj: Uwagi PAS w ramach konsultacji Planu Społeczno-Klimatycznego_2025
