Polska to kraj o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w Europie. Próbą zmiany tej sytuacji jest nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska. Dlaczego podpis Pana Prezydenta Andrzeja Dudy pod nowelizacją ustawy jest kluczowy dla poprawy jakości powietrza w Polsce? Wyjaśniamy.
NA CZYM POLEGA POPRAWKA ANTYSMOGOWA?
Dzięki nowelizacji artykułu 96 ustawy Prawo ochrony środowiska regionalne władze samorządowe będą mogły decydować jakie paliwa, a przede wszystkim w jakiego rodzaju instalacjach, mogą być wykorzystywane na danym terenie. Innymi słowy, władze samorządowe będą mogły określić wymagania emisyjne wobec domowych kotłów i pieców na węgiel.
Podobne rozwiązanie przyjęli Czesi gdzie od 2022 r. wszystkie domowe kotły muszą spełniać określony standard emisyjny (EN 303:05- 2012). W Czechach wytyczono jasny horyzont czasowy dla wyeliminowania niskiej emisji na rok 2022. Poprawka daje samorządom jedynie możliwość podejmowania takich decyzji – w żaden sposób nie zobowiązuje ich do tego.
DLACZEGO POPRAWKA ANTYSMOGOWA JEST POTRZEBNA?
Polska ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Unii Europejskiej. Największy problem mamy z zanieczyszczeniem pyłem zawieszonym i benzo[a]pirenem. Na dziesięć miast europejskich o najwyższych poziomach pyłu zawieszonego aż sześć to miasta polskie [1]. Stężenia rakotwórczego benzo[a]pirenu są w Polsce od kilku do kilkudziesięciu razy większe niż w innych krajach Unii Europejskiej [2].
Wbrew powszechnej opinii wysokie poziomy zanieczyszczeń to nie tylko problem dużych miast – to również problem mniejszych miejscowości w których przeważającym źródłem są kotły na węgiel lub drewno. Dominującym źródłem pyłów zawieszonych oraz bezo[a]pirenu jest tzw. „niska emisja”, czyli spalanie węgla i innych paliw stałych w domowych piecach i kotłach [3]. W Polsce proces ten nie jest w żaden sposób uregulowany – można spalać bardzo niskiej jakości paliwa w przestarzałych technologicznie instalacjach, zwanych potocznie „kopciuchami” czy „śmieciuchami”.
Niejednokrotnie do węgla czy drewna dorzucane są śmieci. Emisje z takich kotłów są wielokrotnie wyższe niż z kotłów nowoczesnych, spełniających wymagania emisyjne.
CZY POPRAWKA ANTYSMOGOWA UDERZY W NAJUBOŻSZYCH?
Jak już wspominano, celem poprawki nie jest wyeliminowanie spalania węgla w gospodarstwach domowych, ale ucywilizowanie tego procesu – a więc stopniowe wycofywanie z użycia pieców i kotłów, które najbardziej zanieczyszczają powietrze. Oznacza to, że osoby, które będą nadal chciały ogrzewać swoje gospodarstwa węglem, będą mogły to robić, pod warunkiem zainstalowania pieca (w tym węglowego) odpowiedniej klasy. Co więcej, w Regionalnych Programach Operacyjnych, Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także Wojewódzkich Funduszach Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zarezerwowano znaczne środki na dotacje do wymiany najbardziej trujących pieców i kotłów.
Oznacza to, że obywatele nie pozostaną sami z kosztami zakupu nowych kotłów – państwo pokryje znaczną część tych wydatków. Przykładowo, w samym Małopolskim Regionalnym Programie Operacyjnym 2014-2020 zarezerwowano na ten cel około 500 mln zł, a w Narodowym Funduszu i Wojewódzkich Funduszach 800 mln zł, przy czym planowane już są kolejne środki. Ubóstwo energetyczne dużej części naszego społeczeństwa jest niewątpliwie jednym z poważniejszych zaniedbań cywilizacyjnych naszego kraju. Nie może ono jednak usprawiedliwiać braku działań na rzecz poprawy jakości powietrza.
Z powodu zanieczyszczenia powietrza każdego roku przedwcześnie umiera 45 000 mieszkańców Polski. Wachlarz chorób do jakich przyczynia się zanieczyszczenie powietrza jest wyjątkowo szeroki: rak płuca, zawał serca, udar mózgu, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, demencja starcza, autyzm, depresja i wiele, wiele innych. Koszt hospitalizacji, a także koszt społeczny przedwczesnych zgonów, wielokrotnie przewyższa koszt kompleksowego wsparcia osób ubogich, tak aby byli w stanie pokryć koszt ogrzewania, które nie zanieczyszcza powietrza. Oczywiście nic nie będzie tak tanie jak palenie mieszanką mułu węglowego i śmieci – takie zachowania zaliczyć należy jednak do patologii, a nie promować poprzez brak uregulowań prawnych.
CZY POPRAWKA ANTYSMOGOWA ZAGRAŻA POLSKIEMU PRZEMYSŁOWI WĘGLOWEMU?
Odpowiedź jest prosta – nie. Poprawka nie jest wymierzona w polski przemysł węglowy. Pozwala jedynie ucywilizować proces spalania węgla i innych paliw stałych w gospodarstwach domowych. Dzięki poprawce samorządy będą mogły zdecydować że np. na terenie danego województwa/gminy wszystkie kotły muszą spełniać standard emisyjny klasy 5 lub innej. Oznacza to, że węgiel będzie mógł być nadal wykorzystywany do ogrzewania, ale w kotłach, które w mniejszym stopniu zanieczyszczają powietrze. Szczegółowe wymagania w tym względzie będzie określał samorząd województwa (zob. niżej).
DLACZEGO TO SAMORZĄDY MAJĄ PODEJMOWAĆ DECYZJE?
Według polskiego prawa to samorządy wojewódzkie (urzędy marszałkowskie oraz sejmiki wojewódzkie) odpowiadają za jakość powietrza. To urzędy marszałkowskie sporządzają co trzy lata programy ochrony powietrza, a sejmiki przyjmują je w głosowaniu. W ramach programów sporządzane są analizy, pokazujące gdzie problem z zanieczyszczeniem powietrza jest największy i co należy zrobić aby poprawić jakość powietrza. Zatem to w samorządach leżą kompetencje do zajmowania się tym tematem. Co więcej, nie każdy region i nie każda miejscowość boryka się z taką samą skalą problemu. Najgorzej jest na południu Polski oraz w niektórych województwach położonych centralnie. Szczególnie duża skala zanieczyszczenia powietrza występuje również w miejscowościach położonych w kotlinach górskich, gdzie przewietrzanie jest utrudnione. Dlatego rozwiązania nakierowane na poprawę jakości powietrza powinny być dostosowane do uwarunkowań regionalnych czy lokalnych (skala problemu, dostępność rozwiązań alternatywnych).
[1] Dane Europejskiej Agencji Środowiska
[2] Dane Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska oraz Europejskiej Agencji Środowiska
[3] Dane Krajowego Ośrodka Inwentaryzacji i Zarządzania Emisjami
